Báo cáo chi tiết chiến lược thống trị đất hiếm của Trung Quốc

• Trung Quốc đã xây dựng thành công một mạng lưới thống trị toàn cầu về đất hiếm thông qua chiến lược nhất quán kéo dài hàng thập kỷ, với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ trung ương. Trung Quốc hiện kiểm soát phần lớn năng lực chế biến và đóng vai trò “nút thắt cổ chai” trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

• Chiến lược đất hiếm của Bắc Kinh gồm 3 trụ cột: kiểm soát nội địa (tập trung hóa các mỏ và công ty nhà nước), mở rộng ra quốc tế (thông qua đầu tư vào châu Phi và Đông Nam Á), và kiểm soát công nghệ chế biến (hạn chế xuất khẩu thiết bị & bí quyết xử lý kỹ thuật).

• Từ năm 2010, sau khi Trung Quốc cắt xuất khẩu sang Nhật trong tranh chấp lãnh thổ, cộng đồng quốc tế nhận ra sự lệ thuộc nguy hiểm vào Trung Quốc. Đáp lại, các quốc gia như Mỹ, Nhật, Australia bắt đầu tìm cách đa dạng hóa nguồn cung, nhưng Trung Quốc vẫn duy trì lợi thế nhờ chi phí thấp, kinh nghiệm công nghệ, và khả năng thao túng thị trường.

• Bắc Kinh còn đẩy mạnh chiến lược “Going Out”, khuyến khích doanh nghiệp Trung Quốc đầu tư khai thác đất hiếm ở châu Phi, Myanmar và Việt Nam. Trung Quốc hiện cũng chiếm phần lớn thị phần xuất khẩu sản phẩm đất hiếm đã qua chế biến (giá trị cao hơn gấp nhiều lần so với quặng thô).

• Ngoài ra, chính phủ Trung Quốc thực hiện nhiều chính sách như giới hạn xuất khẩu, cấp hạn ngạch khai thác, tích trữ chiến lược và thành lập các tập đoàn quốc doanh đất hiếm để củng cố vị thế dài hạn.

📌 Trung Quốc thống trị chuỗi cung ứng đất hiếm toàn cầu bằng cách kiểm soát hơn 80% năng lực chế biến và xây dựng mạng lưới đầu tư ra nước ngoài. Chiến lược gồm ba trụ cột: kiểm soát nội địa, bành trướng quốc tế, kiểm soát công nghệ. Dù Mỹ và các đồng minh đang nỗ lực thoát phụ thuộc, Trung Quốc vẫn duy trì ưu thế nhờ hệ sinh thái công nghiệp đồng bộ và sự hỗ trợ toàn diện từ nhà nước.

https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/issue-brief/mapping-chinas-strategy-for-rare-earths-dominance/

Cơ cấu tổ chức Đảng – Chính phủ – Địa phương quản lý đất hiếm tại Trung Quốc

1. Cơ quan Đảng Cộng sản Trung Quốc:

• Ban Chấp hành Trung ương ĐCSTQ (Trung ương Đảng):
  Ra quyết sách định hướng chiến lược dài hạn đối với ngành đất hiếm, đặt ngành này trong tầm nhìn “an ninh tài nguyên chiến lược” và “vũ khí kinh tế”. Đây là cơ quan quyết định tối cao.

• Ủy ban Tài chính – Kinh tế Trung ương (中央财经委员会):
  Trực thuộc Bộ Chính trị Trung ương Đảng, do Tổng Bí thư Tập Cận Bình đứng đầu, cơ quan này thiết lập chính sách vĩ mô trong các lĩnh vực chiến lược như tài nguyên khoáng sản, bao gồm đất hiếm. Đây là nơi phối hợp điều hành giữa các cơ quan Đảng và Chính phủ.

• Ban Công nghiệp và Thông tin Trung ương Đảng (trước là Ban Công nghiệp Quân sự):
  Có vai trò giám sát việc thực hiện các chính sách công nghiệp chiến lược, bao gồm lĩnh vực công nghệ cao và tài nguyên chiến lược như đất hiếm.

• Ủy ban Giám sát Kỷ luật Trung ương (CCDI):
  Kiểm soát, giám sát chống tham nhũng và thực hiện kỷ luật Đảng trong lĩnh vực khai thác, chế biến tài nguyên chiến lược – đặc biệt trong bối cảnh có nhiều hoạt động khai thác trái phép, buôn lậu đất hiếm tại địa phương.

2. Cơ quan Chính phủ Trung ương:

• Trung Quốc có nhiều cơ quan tham gia vào việc xây dựng và thực thi chính sách về đất hiếm. Các cơ quan này có vai trò khác nhau như quản lý môi trường, kiểm soát xuất nhập khẩu, giám sát thị trường, hỗ trợ nghiên cứu và phối hợp với các hiệp hội ngành.

  Bộ Sinh thái và Môi trường chịu trách nhiệm xây dựng và thực thi các quy định môi trường, giúp xác định và xử lý các hoạt động khai thác đất hiếm trái phép.

  Tổng cục Hải quan thu thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ và thuế xuất nhập khẩu. Cơ quan này cũng phối hợp với các đơn vị giám sát chất lượng để chống buôn lậu và trốn thuế trong lĩnh vực đất hiếm.

  Tổng cục Quản lý Thị trường giám sát thị trường trong nước để đảm bảo cạnh tranh lành mạnh. Cục Tiêu chuẩn hóa Trung Quốc xây dựng và thực hiện các tiêu chuẩn quốc gia, bao gồm cả đất hiếm.

  Một số cơ quan hỗ trợ việc mở rộng khai thác đất hiếm ra ngoài lãnh thổ Trung Quốc:

  • Cơ quan Hợp tác Phát triển Quốc tế Trung Quốc hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho các dự án đất hiếm ở nước ngoài, bao gồm Sáng kiến Vành đai và Con đường.
  • Hiệp hội Nghiên cứu và Phát triển Tài nguyên Khoáng sản Đại dương Trung Quốc quản lý khai thác dưới đáy biển tại Thái Bình Dương.

  Mặc dù quân đội không công bố chính sách rõ ràng về đất hiếm, nhưng do có vai trò đảm bảo an ninh quốc gia nên vẫn ảnh hưởng mạnh đến việc đảm bảo nguồn cung đất hiếm chất lượng cao. Ủy ban Quân ủy Trung ương chịu trách nhiệm giám sát quân đội, bao gồm cả việc mua sắm đất hiếm phục vụ quốc phòng và hàng không vũ trụ.

  Bộ Quốc phòng tập trung vào truyền thông và hậu cần quốc phòng, không trực tiếp quản lý chuỗi cung ứng quân sự nhưng vẫn là bên liên quan quan trọng trong chính sách đất hiếm.

  Một số hiệp hội ngành có liên kết với chính quyền cũng đóng vai trò hỗ trợ điều phối nghiên cứu, tiêu chuẩn và hoạch định chính sách:

  • Hiệp hội Kim loại Màu Trung Quốc thúc đẩy hợp tác trong ngành đất hiếm dưới sự giám sát của Đảng, phân tích thị trường và đưa ra khuyến nghị về quy định và chiến lược quản lý tài nguyên.
  • Hiệp hội Công nghiệp Đất hiếm Trung Quốc phối hợp với doanh nghiệp, tổ chức nghiên cứu và cơ quan nhà nước trong xây dựng chính sách, tiêu chuẩn kỹ thuật, đánh giá chất lượng và an toàn.

  Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia là cơ quan cấp cao chuyên lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Cơ quan này lập kế hoạch đầu tư vào đất hiếm, kiểm soát tổng lượng xuất khẩu và phê duyệt các dự án năng lượng, công nghiệp, hạ tầng, bao gồm cả khai thác mỏ.

  Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin, thông qua Vụ Công nghiệp Nguyên liệu và Văn phòng Đất hiếm, xây dựng kế hoạch phát triển ngành, chính sách hỗ trợ và tiêu chuẩn kỹ thuật cho đất hiếm.

  Bộ Tài nguyên Thiên nhiên phối hợp với các bộ khác để thiết lập hạn ngạch sản xuất hàng năm, kiểm soát sản lượng, ngăn chặn khai thác quá mức, xây dựng quy định môi trường và quản lý hạn ngạch xuất khẩu.

  Bộ Tài chính đảm nhiệm việc xây dựng và thực thi chính sách tài chính và thuế liên quan đến đất hiếm.

3. Chính quyền địa phương & Doanh nghiệp:

• Chính quyền tỉnh và huyện: quản lý thực tế hoạt động khai thác, cấp phép khai mỏ, và giám sát môi trường.

• Các doanh nghiệp nhà nước địa phương: hợp tác với các tập đoàn trung ương để khai thác tài nguyên đất hiếm.

4. Cơ cấu doanh nghiệp tập đoàn nhà nước:

• China Rare Earth Group (thành lập 2021):
  Kết hợp 3 doanh nghiệp nhà nước lớn, kiểm soát đất hiếm nặng – chiếm khoảng 60-70% tổng sản lượng trong nước. Trực thuộc SASAC, đây là “người chơi” thống lĩnh trong ngành.

• China Northern Rare Earth Group:
  Tập trung tại Nội Mông, dẫn đầu về đất hiếm nhẹ, chiếm hơn 50% sản lượng đất hiếm nhẹ toàn cầu.

• Các công ty nhà nước tỉnh/quận khác:
  Tích cực trong đầu tư, khai thác và thương mại hóa đất hiếm, thường hoạt động dưới định hướng “địa phương + trung ương” cùng phối hợp.

📌 Đảng Cộng sản Trung Quốc đóng vai trò “trung tâm chỉ huy” trong ngành đất hiếm, thông qua các cơ quan như Ủy ban Tài chính – Kinh tế Trung ương và các ban Đảng chuyên trách. Các cơ quan chính phủ qua các bộ như NDRC, MIIT và SASAC chỉ là công cụ triển khai chính sách. Cấp địa phương chịu trách nhiệm triển khai khai thác thực tế, phối hợp với doanh nghiệp nhà nước. Các tập đoàn đất hiếm trung ương như China Rare Earth Group và Northern Rare Earth giữ vai trò nòng cốt, vừa sản xuất vừa thực thi chính sách chiến lược của Bắc Kinh.Nhờ sự kiểm soát chặt chẽ từ Đảng, Trung Quốc duy trì mạng lưới quản trị thống nhất từ trung ương đến địa phương, giúp bảo vệ vị thế thống trị toàn cầu về đất hiếm.