Báo cáo chi tiết chiến lược thống trị đất hiếm của Trung Quốc

• Trung Quốc đã xây dựng thành công một mạng lưới thống trị toàn cầu về đất hiếm thông qua chiến lược nhất quán kéo dài hàng thập kỷ, với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ trung ương. Trung Quốc hiện kiểm soát phần lớn năng lực chế biến và đóng vai trò “nút thắt cổ chai” trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

• Chiến lược đất hiếm của Bắc Kinh gồm 3 trụ cột: kiểm soát nội địa (tập trung hóa các mỏ và công ty nhà nước), mở rộng ra quốc tế (thông qua đầu tư vào châu Phi và Đông Nam Á), và kiểm soát công nghệ chế biến (hạn chế xuất khẩu thiết bị & bí quyết xử lý kỹ thuật).

• Từ năm 2010, sau khi Trung Quốc cắt xuất khẩu sang Nhật trong tranh chấp lãnh thổ, cộng đồng quốc tế nhận ra sự lệ thuộc nguy hiểm vào Trung Quốc. Đáp lại, các quốc gia như Mỹ, Nhật, Australia bắt đầu tìm cách đa dạng hóa nguồn cung, nhưng Trung Quốc vẫn duy trì lợi thế nhờ chi phí thấp, kinh nghiệm công nghệ, và khả năng thao túng thị trường.

• Bắc Kinh còn đẩy mạnh chiến lược “Going Out”, khuyến khích doanh nghiệp Trung Quốc đầu tư khai thác đất hiếm ở châu Phi, Myanmar và Việt Nam. Trung Quốc hiện cũng chiếm phần lớn thị phần xuất khẩu sản phẩm đất hiếm đã qua chế biến (giá trị cao hơn gấp nhiều lần so với quặng thô).

• Ngoài ra, chính phủ Trung Quốc thực hiện nhiều chính sách như giới hạn xuất khẩu, cấp hạn ngạch khai thác, tích trữ chiến lược và thành lập các tập đoàn quốc doanh đất hiếm để củng cố vị thế dài hạn.

📌 Trung Quốc thống trị chuỗi cung ứng đất hiếm toàn cầu bằng cách kiểm soát hơn 80% năng lực chế biến và xây dựng mạng lưới đầu tư ra nước ngoài. Chiến lược gồm ba trụ cột: kiểm soát nội địa, bành trướng quốc tế, kiểm soát công nghệ. Dù Mỹ và các đồng minh đang nỗ lực thoát phụ thuộc, Trung Quốc vẫn duy trì ưu thế nhờ hệ sinh thái công nghiệp đồng bộ và sự hỗ trợ toàn diện từ nhà nước.

https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/issue-brief/mapping-chinas-strategy-for-rare-earths-dominance/

Cơ cấu tổ chức Đảng – Chính phủ – Địa phương quản lý đất hiếm tại Trung Quốc

1. Cơ quan Đảng Cộng sản Trung Quốc:

• Ban Chấp hành Trung ương ĐCSTQ (Trung ương Đảng):
  Ra quyết sách định hướng chiến lược dài hạn đối với ngành đất hiếm, đặt ngành này trong tầm nhìn “an ninh tài nguyên chiến lược” và “vũ khí kinh tế”. Đây là cơ quan quyết định tối cao.

• Ủy ban Tài chính – Kinh tế Trung ương (中央财经委员会):
  Trực thuộc Bộ Chính trị Trung ương Đảng, do Tổng Bí thư Tập Cận Bình đứng đầu, cơ quan này thiết lập chính sách vĩ mô trong các lĩnh vực chiến lược như tài nguyên khoáng sản, bao gồm đất hiếm. Đây là nơi phối hợp điều hành giữa các cơ quan Đảng và Chính phủ.

• Ban Công nghiệp và Thông tin Trung ương Đảng (trước là Ban Công nghiệp Quân sự):
  Có vai trò giám sát việc thực hiện các chính sách công nghiệp chiến lược, bao gồm lĩnh vực công nghệ cao và tài nguyên chiến lược như đất hiếm.

• Ủy ban Giám sát Kỷ luật Trung ương (CCDI):
  Kiểm soát, giám sát chống tham nhũng và thực hiện kỷ luật Đảng trong lĩnh vực khai thác, chế biến tài nguyên chiến lược – đặc biệt trong bối cảnh có nhiều hoạt động khai thác trái phép, buôn lậu đất hiếm tại địa phương.

2. Cơ quan Chính phủ Trung ương:

• Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia (NDRC):
  Là cơ quan trung tâm hoạch định chính sách kinh tế, đóng vai trò then chốt trong việc thiết lập các hạn ngạch khai thác đất hiếm, giá cả và kiểm soát thị trường nội địa.

• Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin (MIIT):
  Quản lý ngành công nghiệp đất hiếm, ban hành quy định, tiêu chuẩn công nghệ và giám sát các doanh nghiệp. MIIT đóng vai trò quan trọng trong việc phân phối giấy phép và cấp phép chế biến.

• Bộ Tài nguyên Thiên nhiên:
  Phê duyệt quyền khai thác, giám sát khai thác trái phép, và định hình quy hoạch khai thác mỏ đất hiếm.

• Ủy ban Giám sát và Quản lý Tài sản Nhà nước (SASAC):
  Quản lý các tập đoàn đất hiếm quốc doanh như China Rare Earth Group và các doanh nghiệp nhà nước địa phương, bảo đảm các doanh nghiệp này phục vụ lợi ích chiến lược quốc gia.

• Bộ Thương mại:
  Quản lý hạn ngạch xuất khẩu, thực hiện các chính sách thương mại liên quan đến đất hiếm, như kiểm soát xuất khẩu công nghệ chế biến và sản phẩm đất hiếm.

3. Chính quyền địa phương & Doanh nghiệp:

• Chính quyền tỉnh và huyện: quản lý thực tế hoạt động khai thác, cấp phép khai mỏ, và giám sát môi trường.

• Các doanh nghiệp nhà nước địa phương: hợp tác với các tập đoàn trung ương để khai thác tài nguyên đất hiếm.

4. Cơ cấu doanh nghiệp tập đoàn nhà nước:

• China Rare Earth Group (thành lập 2021):
  Kết hợp 3 doanh nghiệp nhà nước lớn, kiểm soát đất hiếm nặng – chiếm khoảng 60-70% tổng sản lượng trong nước. Trực thuộc SASAC, đây là “người chơi” thống lĩnh trong ngành.

• China Northern Rare Earth Group:
  Tập trung tại Nội Mông, dẫn đầu về đất hiếm nhẹ, chiếm hơn 50% sản lượng đất hiếm nhẹ toàn cầu.

• Các công ty nhà nước tỉnh/quận khác:
  Tích cực trong đầu tư, khai thác và thương mại hóa đất hiếm, thường hoạt động dưới định hướng “địa phương + trung ương” cùng phối hợp.

📌 Đảng Cộng sản Trung Quốc đóng vai trò “trung tâm chỉ huy” trong ngành đất hiếm, thông qua các cơ quan như Ủy ban Tài chính – Kinh tế Trung ương và các ban Đảng chuyên trách. Các cơ quan chính phủ qua các bộ như NDRC, MIIT và SASAC chỉ là công cụ triển khai chính sách. Cấp địa phương chịu trách nhiệm triển khai khai thác thực tế, phối hợp với doanh nghiệp nhà nước. Các tập đoàn đất hiếm trung ương như China Rare Earth Group và Northern Rare Earth giữ vai trò nòng cốt, vừa sản xuất vừa thực thi chính sách chiến lược của Bắc Kinh.Nhờ sự kiểm soát chặt chẽ từ Đảng, Trung Quốc duy trì mạng lưới quản trị thống nhất từ trung ương đến địa phương, giúp bảo vệ vị thế thống trị toàn cầu về đất hiếm.