Khi việc làm bị đe dọa bởi tự động hóa: Lịch sử Luddite hé lộ bài học sâu sắc cho thời kỳ AI hiện đại

• Bài viết mở đầu bằng một câu chuyện lịch sử về phong trào Luddite năm 1812 tại Anh, khi thợ thủ công tấn công các nhà máy dệt sử dụng máy móc thay thế lao động truyền thống, nhằm phản ứng trước sự sụp đổ của sinh kế do công nghiệp hóa.

• Phong trào này không nhằm chống lại công nghệ nói chung mà phản đối việc máy móc phá vỡ quy chuẩn nghề nghiệp và khiến người lao động rơi vào cảnh đói nghèo mà không có đại diện chính trị hay trợ giúp xã hội.

• Những lo ngại tương tự đang dấy lên trong thời đại trí tuệ nhân tạo (AI). Các nghiên cứu như của McKinsey (2024) dự báo AI có thể thay thế đến 70% công việc hiện tại, trong khi Goldman Sachs ước tính 300 triệu việc làm toàn cầu đang bị đe dọa.

• Lập trình viên là một trong những nhóm nghề bị ảnh hưởng sớm, với hơn 25% việc làm lập trình tại Mỹ biến mất trong hai năm qua.

• Các nhà kinh tế từng lạc quan rằng AI sẽ tăng năng suất như cách điện khí hóa đã từng. Nhưng hiện tại, nhiều chuyên gia như Daron Acemoglu (MIT) cảnh báo AI đang được sử dụng sai hướng – thay vì hỗ trợ con người, nó đang loại bỏ họ khỏi hệ thống lao động.

• Acemoglu cảnh báo AI có thể dẫn đến xã hội 2 tầng lớp: nhóm kiểm soát công nghệ và phần còn lại. Ông gọi đó là mối đe dọa đối với cả dân chủ và nền văn minh nhân loại.

• Lịch sử cho thấy những người thợ dệt bị phá sản khi máy móc xâm lấn ngành dệt sợi và dệt vải – mức lương của họ giảm đến 80% từ năm 1800 đến 1830. Điều này đặt ra câu hỏi xã hội lớn: hệ thống kinh tế có còn chính đáng khi người lao động tạo ra giá trị nhưng bị loại khỏi quyền lợi?

• Nhà kinh tế Erik Brynjolfsson cảnh báo hiện tượng “Turing Trap”: nếu AI thay thế kỹ năng con người, quyền lực sẽ tập trung vào tay các công ty sở hữu công nghệ, còn người lao động mất sức mặc cả chính trị và kinh tế.

• David Autor (MIT) đưa ra viễn cảnh tích cực hơn: AI có thể giúp các công nhân kỹ năng trung bình đảm nhận công việc phức tạp hơn nếu được thiết kế đúng cách – ví dụ, trợ giúp y tá chẩn đoán bệnh tốt hơn và giảm chi phí y tế.

• Tuy nhiên, ông cảnh báo AI hiện đang được phát triển để tối ưu hóa trên bộ dữ liệu thay vì môi trường thực tế. Điều này dẫn đến sai lệch trong ứng dụng, như việc bác sĩ chẩn đoán kém đi khi sử dụng công cụ AI sai cách.

• Autor kêu gọi chính phủ đầu tư và kiểm định AI trong môi trường thực tế, đồng thời định hình tiêu chí thành công dựa trên hiệu quả xã hội chứ không chỉ là hiệu suất kỹ thuật.

• Ông nhấn mạnh vai trò của ngân sách công: nhà nước có thể yêu cầu kiểm định xã hội chặt chẽ đối với các hệ thống AI, đặc biệt trong lĩnh vực y tế và giáo dục nơi chi tiêu công chiếm tỷ trọng lớn.

• Tuy nhiên, phần lớn AI đang được phát triển bởi khu vực tư nhân vì lợi nhuận. Điều này khiến việc điều tiết và định hướng công bằng trở nên khó khăn hơn.

• Tác giả nhắc lại bài phát biểu của Lord Byron năm 1812, bảo vệ công nhân dệt và chỉ trích các đạo luật hình sự hóa hành vi phá máy. Tuy ông không ngăn được đàn áp, nhưng quan điểm của ông sau này được khẳng định qua các cải cách xã hội.

• Hiện nay, AI phát triển nhanh hơn nhiều so với công nghiệp hóa thế kỷ XIX, khiến thời gian phản ứng chính sách rút ngắn đáng kể.

• Trong khi Elon Musk dự đoán AI sẽ thay thế mọi việc làm và cần Universal Basic Income (U.B.I), các câu hỏi lớn vẫn chưa có lời giải: ai sẽ trả tiền cho U.B.I nếu AI làm sụp đổ nền tảng thuế hiện tại?

• Geoffrey Hinton gợi ý “xã hội chủ nghĩa” là lối ra duy nhất, ngụ ý rằng lợi nhuận từ AI cần được phân phối lại để duy trì ổn định xã hội.

• Cuối cùng, tác giả kết luận rằng nếu AI thực sự phá vỡ lao động hàng loạt, một phản ứng chính trị toàn diện là điều không thể tránh khỏi – và cần thiết hơn bao giờ hết.

📌 Bài viết so sánh phong trào Luddite thế kỷ XIX với những thách thức hiện đại do AI gây ra: mất việc hàng loạt, quyền lực tập trung và bất bình đẳng xã hội. Các nhà kinh tế như Acemoglu và Autor cảnh báo AI có thể hủy diệt tầng lớp lao động nếu không được kiểm soát. Giải pháp là định hướng AI phục vụ con người, thiết lập tiêu chuẩn xã hội và tận dụng vai trò của nhà nước trong phát triển AI công bằng.

https://www.newyorker.com/magazine/2025/04/21/how-to-survive-the-ai-revolution