• Mỹ triển khai các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chip và thiết bị sản xuất chip nhằm cắt đứt nguồn cung cấp công nghệ AI tiên tiến cho Trung Quốc.

• Từ năm 2022, Mỹ liên tục siết chặt kiểm soát, phối hợp với các nước như Nhật Bản, Hà Lan – những quốc gia nắm giữ công nghệ sản xuất thiết bị bán dẫn then chốt (ví dụ: ASML là công ty duy nhất sản xuất máy in thạch bản cực tím EUV).

• Nhật Bản và Hà Lan đã công bố các biện pháp kiểm soát xuất khẩu riêng vào năm 2023 và đầu 2025, nhưng vẫn chưa nghiêm ngặt như Mỹ, tạo kẽ hở cho Trung Quốc nhập khẩu các thiết bị không nằm trong danh mục cấm.

• Trung Quốc đã tận dụng thời gian trì hoãn giữa các đợt kiểm soát để nhập khẩu lượng lớn thiết bị: chỉ trong 7 tháng đầu năm 2024, Trung Quốc nhập tới 26 tỉ USD thiết bị sản xuất chip – mức kỷ lục, giúp các công ty như ASML, Tokyo Electron, Applied Materials hưởng lợi lớn.

• Mỹ mở rộng quyền kiểm soát ngoại lãnh thổ (foreign direct product rule) từ tháng 12.2024, cho phép ngăn chặn cả thiết bị do nước ngoài sản xuất nếu chứa linh kiện hoặc công nghệ Mỹ, trừ các nước đồng minh đã có biện pháp kiểm soát tương đương.

• Tuy nhiên, biện pháp này có thể gây căng thẳng ngoại giao, làm các nước như Nhật, Hà Lan khó chịu vì bị hạn chế quyền tự chủ, đồng thời thúc đẩy các công ty nước ngoài giảm phụ thuộc vào công nghệ Mỹ – về lâu dài có thể làm Mỹ mất đòn bẩy.

• Trung Quốc vẫn gặp khó khăn lớn về sản xuất chip AI nội địa: chưa tự sản xuất được chip AI của Huawei, ngay cả DeepSeek – công ty AI lớn nhất Trung Quốc – cũng thừa nhận thiếu năng lực tính toán là rào cản lớn nhất.

• Nếu Mỹ tiếp tục tăng thuế toàn cầu như Trump đề xuất, nguy cơ mất hợp tác từ các đồng minh châu Âu tăng lên, thể hiện qua việc cổ phiếu ASML giảm mạnh sau tuyên bố áp thuế mới.

• Mỹ đứng trước lựa chọn khó: tiếp tục ngoại giao kiểm soát xuất khẩu để duy trì hợp tác, hay đơn phương áp đặt, chấp nhận rủi ro về ngoại giao và kinh tế.

• Các giải pháp lý tưởng gồm: đồng minh cam kết tăng cường kiểm soát, chia sẻ thông tin, cấm bảo trì thiết bị tại Trung Quốc, và thường xuyên cập nhật danh sách nhà máy bị cấm.

📌 Mỹ đã khiến Trung Quốc phải nhập khẩu tới 26 tỉ USD thiết bị bán dẫn trong 7 tháng đầu 2024 nhờ phối hợp kiểm soát xuất khẩu với Nhật, Hà Lan. Tuy nhiên, nếu Mỹ hành động đơn phương, nguy cơ mất hợp tác và đòn bẩy công nghệ sẽ tăng, trong khi Trung Quốc vẫn chưa tự chủ được chip AI cao cấp.