Trung Quốc vừa áp đặt lệnh hạn chế xuất khẩu đất hiếm và nam châm chuyên dụng – các vật liệu quan trọng trong sản xuất động cơ điện và thiết bị quân sự – gây ra tác động trực tiếp đến ngành công nghiệp ô tô toàn cầu, đặc biệt ở Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc và Ấn Độ.
Những biện pháp này được đưa ra vào mùa xuân năm nay, đúng vào thời điểm chính quyền Tổng thống Mỹ phải đảo ngược kế hoạch tăng thuế lên hàng hóa Trung Quốc. Điều này cho thấy Trung Quốc đã gây được áp lực mạnh mẽ khiến Mỹ phải nhượng bộ – điều mà các biện pháp trừng phạt trước đây chưa từng làm được.
Trong quá khứ, Trung Quốc từng sử dụng nhiều biện pháp trừng phạt kinh tế, như cấm tour du lịch sang Philippines, ngừng nhập khẩu dứa Đài Loan, hay vận động tẩy chay hàng Hàn Quốc. Tuy nhiên, các biện pháp này thường gián tiếp, không công khai, và ít khi đạt được mục tiêu chính trị rõ rệt.
Lần này, Trung Quốc không chỉ gây ảnh hưởng đến Mỹ mà còn làm giảm đáng kể xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản, Hàn Quốc và các nước khác. Từ tháng 4, các số liệu cho thấy lượng xuất khẩu đất hiếm và nam châm từ Trung Quốc sụt giảm nghiêm trọng. Ở Ấn Độ, nhiều hãng sản xuất ô tô buộc phải cắt giảm sản lượng vì thiếu nguyên liệu.
Tác động lan rộng khiến lãnh đạo EU – bà Ursula von der Leyen – mang theo một mẫu nam châm đất hiếm đến hội nghị G7 vào tháng 6 như một biểu tượng cảnh báo. EU đang đưa vấn đề đất hiếm vào đàm phán ngoại giao với Trung Quốc và kêu gọi phát triển nguồn cung ngoài Trung Quốc.
Trung Quốc đã nâng cấp chiến lược kiểm soát: không chỉ xây dựng hệ thống pháp lý hạn chế xuất khẩu, mà còn áp dụng các quy định ngoài lãnh thổ, yêu cầu doanh nghiệp nước ngoài không sử dụng đất hiếm Trung Quốc trong sản phẩm liên quan đến quốc phòng Mỹ.
Tuy đất hiếm là hàng hóa khó kiểm soát về tái xuất – ví dụ có thể bị tái bán qua nước thứ ba – Trung Quốc vẫn giữ vai trò thống trị trong sản xuất và chế biến, đặc biệt với oxit đất hiếm, khiến các nước khác khó thay thế trong ngắn hạn.
Một điểm đáng chú ý là sự thiếu chuẩn bị nghiêm trọng từ phương Tây. Dù đã có tiền lệ vào năm 2011 khi Trung Quốc cắt đất hiếm sang Nhật, các nước phương Tây vẫn chưa xây dựng được chuỗi cung ứng thay thế đủ mạnh. Nhiều chiến lược về khoáng sản quan trọng được công bố nhưng không có nguồn tài chính thực tế để triển khai.
Nhật Bản có đầu tư vào mỏ đất hiếm tại Úc, Hàn Quốc tăng cường dự trữ, nhưng phần lớn nhà sản xuất ở phương Tây chỉ duy trì lượng tồn kho đủ dùng trong khoảng một tuần – một mức rất dễ gây khủng hoảng nếu có sự cố kéo dài.
📌 Trung Quốc đang cho thấy khả năng vũ khí hóa đất hiếm một cách hiệu quả, khi lượng xuất khẩu đất hiếm giảm mạnh từ tháng 4 khiến Mỹ phải giảm thuế, còn Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc và EU đều bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Dù phương Tây đã cảnh giác từ hơn 10 năm trước, nhưng thiếu đầu tư và chuẩn bị khiến họ dễ tổn thương. Trung Quốc giờ đây không chỉ kiểm soát vật liệu, mà còn áp đặt điều kiện sử dụng ngoài lãnh thổ – đánh dấu một bước ngoặt trong chiến tranh thương mại kiểu mới.
https://www.ft.com/content/77eabb2b-e422-4863-86e1-1a6948ecf368
#FT