Trung Quốc: Dùng đất hiếm để bóp nghẹt công nghệ và chi phối cả thế giới

• Trung Quốc hiện kiểm soát 90% đất hiếm nặng, 58% đất hiếm nhẹ, 99% gallium toàn cầu, và hơn 80% thị phần nam châm đất hiếm – vật liệu không thể thiếu trong EV, thiết bị quốc phòng, radar, chip, LED, LiDAR…

• Bắc Kinh từng dùng đất hiếm như vũ khí ngoại giao: năm 2010 cắt nguồn cung cho Nhật vì tranh chấp Senkaku; năm 2023 siết gallium và germanium do Mỹ hạn chế chip; và tháng 4/2025 tiếp tục cấm xuất 7 nguyên tố đất hiếm để trả đũa thuế quan Mỹ.

• Đáng chú ý, Trung Quốc sử dụng thủ tục hành chính làm công cụ ép buộc: các doanh nghiệp nước ngoài muốn xin giấy phép xuất khẩu từ Bộ Thương mại Trung Quốc (MOC) phải cung cấp hàng trăm trang tài liệu, từ thiết kế, sơ đồ sản phẩm, quy trình sản xuất, vị trí lắp ráp – biến thủ tục này thành hình thức đánh cắp công nghệ hợp pháp hóa.

• MOC cố tình kéo dài thời gian xử lý đơn (vượt 45 ngày), khiến các hãng sản xuất – vốn vận hành theo mô hình "vừa đủ – Just-in-Time" – rơi vào khủng hoảng nguồn cung. Ford đã phải đóng cửa nhà máy tại Chicago trong 1 tuần do thiếu linh kiện đất hiếm.

• Gallium là ví dụ tiêu biểu: giá tăng 60% lên 38.000 USD/tấn sau lệnh cấm năm 2023. Trung Quốc giảm 80–90% xuất khẩu sang Nhật, chuyển hướng sang Đức để chia rẽ các đồng minh.

• Dù Mỹ cấm dùng nam châm đất hiếm có nguồn gốc Trung Quốc trong quân đội từ 2019, nhưng hầu hết các nam châm "không phải của Trung Quốc" đều có nguyên liệu khai thác hoặc tinh luyện tại Trung Quốc, khiến hiệu lực gần như vô nghĩa.

• Đáp lại, chính quyền Trump ban hành sắc lệnh hành pháp ngày 20/3/2025 nhằm thúc đẩy khai thác, tinh luyện khoáng sản tại Mỹ. Dự án Mountain Pass (California) là mỏ đất hiếm duy nhất đang hoạt động.

• Chính phủ Mỹ đã cấp FAST-41 cho các dự án ưu tiên và tài trợ: 258 triệu USD cho Lynas xây nhà máy tinh luyện tại Texas, 780 triệu USD vốn vay Ex-Im Bank cho dự án 1,2 tỷ USD của NioCorp tại Nebraska.

• Liên minh Quad (Mỹ, Nhật, Ấn, Úc) ra mắt Sáng kiến Khoáng sản Chiến lược tháng 7/2025 để tạo chuỗi cung ứng phi Trung Quốc. Nhật cũng đầu tư 120 triệu USD vào dự án đất hiếm tại Pháp thông qua JOGMEC.

• MP Materials ký biên bản hợp tác với Maaden (Ả Rập Xê Út) phát triển chuỗi cung ứng đất hiếm tại Trung Đông – một hướng đi mới giảm áp lực chuỗi cung toàn cầu.

• Ngoài tăng nguồn cung, Mỹ cần chống chiến lược phá giá của Trung Quốc. CEO MP Materials đề xuất lập tổ chức bảo hiểm khoáng sản công–tư tương tự như Bảo hiểm Nông nghiệp Mỹ (1938), để bảo vệ doanh nghiệp trước biến động giá do Trung Quốc gây ra.

• Về đạo đức sản xuất, Trung Quốc giảm chi phí khai khoáng bằng cách tăng sản lượng điện than và sử dụng lao động cưỡng bức người Duy Ngô Nhĩ tại Tân Cương. Đạo luật Uyghur Forced Labor Prevention Act (2021) đang được áp dụng với các công ty khai thác tại Trung Quốc.

• Ngoài ra, Mỹ đang xem xét thuế carbon (Foreign Pollution Fee Act 2025) để đánh thuế hàng nhập từ các nước có tiêu chuẩn môi trường thấp – đặc biệt nhắm vào hàng hóa giá rẻ của Trung Quốc.

• Ngày 27/6/2025, Mỹ–Trung đạt thỏa thuận tạm thời: Trung Quốc tăng tỷ lệ duyệt giấy phép đất hiếm từ 25% lên 60%, đổi lại Mỹ giảm thuế xuống 55% và nới visa sinh viên. Tuy nhiên, Mỹ vẫn bị xử lý chậm hơn so với Đức và Nhật – một hình thức ưu tiên có chủ đích.

📌 Trung Quốc không chỉ thống trị đất hiếm mà còn biến chúng thành công cụ ép chuyển giao công nghệ, thao túng giá, và chi phối toàn bộ chuỗi cung ứng. Với 90% đất hiếm nặng và gần như toàn bộ gallium toàn cầu, Bắc Kinh đã buộc Ford phải đóng cửa nhà máy, đẩy giá gallium tăng 60%, và ép các doanh nghiệp phải phụ thuộc trở lại. Dù Mỹ và đồng minh đã bắt đầu phản ứng qua các sáng kiến quốc tế và luật nội địa, tốc độ triển khai cần được đẩy mạnh nếu muốn thoát khỏi vòng kim cô khoáng sản của Trung Quốc.

https://www.hudson.org/supply-chains/chinas-bureaucratic-playbook-critical-minerals-control-technology-transfer-william-chou